تحلیل کارایی عملکردی مدارس ایران براساس شاخص سازگاری فضا؛ نمونه موردی (مدرسه چهارباغ ،دارالفنون ،البرز وسلمان).

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه معماری دانشکده معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

2 دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

3 استادیار گروه معماری، دانشکده فنی مهندسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

10.22034/ias.2023.404269.2229

چکیده

هر محیط به‌طورکلی از منظر فیزیکی و متافیزیکی دارای سه جنبۀ عملکردی، فرمی و معنایی است. از آنجایی‌که بین انسان و محیط همواره کنش متقابل وجود دارد، پیکره‌بندی فضایی آن تأثیر مستقیمی بر ابعاد رفتاری کاربران دارد و به‌طور کلی منعکس‌کنندۀ میزان رضایت افراد است. لذا چنین به نظر می‌رسد که مطلوبیت یک فضا تا حد زیادی تابع عملکردهای مختلفی است که در آن اتفاق می‌افتد که این موضوع در علم نحو فضا تحت عنوان کارایی عملکردی فضا شناخته می‌شود؛ به همین منظور، پژوهش حاضر با انتخاب چهار مدرسه تحولات کارایی عملکردی را همگام با تحولات ساختاری فضایی آن‌ها مورد بررسی قرار داده است سازگاری عملکردی فضا در قالب چهار شاخص؛ نظارت فضایی، سلسله‌مراتب انواع حوزه‌های نفوذ، کیفیت همسایگی فعالیت‌ها، بررسی مفهوم تمایز عملکردی فضاها مورد سنجش قرار گرفته و تأثیر هرکدام از شاخص‌های مذکور بر کارایی عملکردی مدارس موردنظر تحلیل شده است. نتایج نشان می‌دهد که در مدارس سنتی، به‌دلیل استقرار حیاط در مرکز بنا و چینش حجره‌ها اطراف آن، افزایش یکپارچگی و نظارت و ارتباط فضایی را ایجاد کرده و نیز امکان پیکره‌بندی فضایی در قالب یک نظام سلسله‌‌مراتبی را برای مدرسه فراهم آورده است این درحالیست که در مدارس نوین و معاصر یکپارچگی فضایی میان فضاهای مدرسه و دسترسی فیزیکی فضاها به حیاط کاملاً محدود شده که این امر زمینه حذف عملکردی حیاط از نظام فضایی مدرسه و تبدیل آن به یک فضایی صرفاً برای رسیدن به بنا را ایجاد کرده و راهرو  بالاترین نقش را در ساماندهی دسترسی ها ایفا می‌کند و به عنصر اتصال‌دهندۀ فضاها تبدیل شده است.
اهداف پژوهش:

تحلیل کارایی عملکردی مدارس سنتی ایران براساس شاخص سازگاری فضا.
بررسی شاخص سازگاری فضا در مدارس چهارباغ، دارالفنون، البرز و سلمان.

سؤالات پژوهش:

تحولات ساختار فضایی در مدارس سنتی چه تأثیراتی بر کیفیت عملکرد فضاها داشته است؟
تحولات ساختاری فضا چه نقشی در کارایی عملکردی فضاهای مدارس سنتی داشته است؟

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Functional efficiency analysis of Iranian schools based on space compatibility index;a case study (Chaharbagh, Dar al-Funun, Alborz and Salman schools)

نویسندگان [English]

  • Farzaneh Narimani 1
  • Malihe Taghipour 2
  • Aliakbar Heidari 3
1 Phd Researcher, Department of Architecture,Faculty of Architecture.Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran
2 Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Technical Engineering, Yasouj University, Yasouj, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • functional efficiency
  • space compatibility
  • space syntax
  • Iranian schools
آدمیت، فریدون. (1349). اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده. تهران: خوارزمی.
ابطحی، سید حسین و مهروژان، آرمین. (1372). مهندسی روش‌ها. تهران: قومس.
اخوت، هانیه. (1392). بازشناسی هویت دینی در مسکن سنتی (نمونه موردی: شهر یزد). پایان‌نامه دکتری، دانشگاه تربیت‌مدرس، دانشکده معماری.
بمانیان، محمدرضا و همکاران. (1392). «تأثیر اصول فقهی مرتبط با حقوق شهروندی بر پایه عدل در طراحی مسکن (نمونه موردی: سه مورد از خانه‌های ایرانی - اسلامی)». فصل نامه علمی - پژوهشی مطالعات شهر ایرانی‌اسلامی، شماره 12، 100-89 .
پیرنیا، محمدکریم. (1384). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین: غلامحسین معماریان. چاپ دهم. تهران: انتشارات سروش دانش.
حیدری، علی‌اکبر و پیوسته‌گر، یعقوب. (1396). «بررسی عامل تفاوت فضا و ارزش فضایی در خانه‌های ایران با استفاده از روش چیدمان فضا». مطالعات محیطی هفت حصار. شماره 20،14-7.
خانی، سمیه و همکاران. (1391). «بررسی تطبیقی معماری و تزیینات مدرسه غیاثیه خرگرد و چهارباغ اصفهان». مطالعات تطبیقی هنر. شماره 4، 51-37.
دهقان، مصیب؛ برزگران، شاهین و سالم، محمد دانا. (1392). «محرمیت: طیفی روان‌شناختی در خانه و شهر ایرانی‌اسلامی». دومین همایش ملی معماری و شهرسازی از نظریه‌ها تا کاربرد در دنیای معاصر. دانشگاه هنر تبریز.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. چاپ سوم، جلد 6، تهران: دانشگاه تهران.
راوندی، مرتضی. (1369). تاریخ اجتماعی ایران. چاپ سوم، تهران: نشر نگاه.
رجبی، پرویز. (1355). معماری ایران در عصر پهلوی. تهران: دانشگاه ملی ایران.
رشدیه، شمس‌الدین. (1362). سوانح عمر. تهران: نشر تاریخ ایران.
سلطان‌زاده، حسین؛ ابراهیمی، غلامرضا و میرشاهنده، شرمین. (1396). «تأثیر نوگرایی سبک زندگی در معماری خانه‌های دوره پهلوی اول». فصلنامه مدیریت شهری. شماره 27، 505-522.
سمیع آذر، علیرضا. (1376). تاریخ تحولات مدارس در ایران. تهران: سازمان نوسازی و تجهیز مدارس.
صدیق، عیسی. (1342).  تاریخ فرهنگ ایران. تهران: سازمان تربیت‌معلم و تحقیقات تربیتی.
طاهر سیما، سارا؛ ایرانی بهبهانی، هما و بذرافکن، کاوه. (1394). «تبیین نقش آموزشی فضای باز در مدارس ایران با مطالعه تطبیقی مدارس سنتی تا معاصر ». دوره 3،67-55.
عینی‌فر، علیرضا. (1382). الگویی برای تحلیل انعطاف‌پذیری در مسکن سنتی ایران. هنرهای زیبا،  دوره 13،64-77.
کسروی، احمد. (1357). تاریخ مشروطه ایران. تهران: امیرکبیر.
مراغه‌ای، زین‌العابدین. (1353). سیاحت‌نامه ابراهیم‌بیک. تهران: سپیده.
مرتضوی، شهناز. (1376). فضاهای آموزشی از دیدگاه روان‌شناسی محیط، سازمان نوسازی. توسعه و تجهیز مدارس کشور. تهران: دفتر تحقیقات و پژوهش.
مسائلی، صدیقه. (1388). «نقشه‌های پنهان به‌مثابه به‌دست آوردن باورهای دینی در مسکن سنتی ایران». نشریه هنرهای زیبا، شماره 37،27-38.
معماریان، غلامحسین. (1384). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: سروش دانش.
هلن برند، رابرت. (1390). معماری اسلامی: فرم، عملکرد و معنی. با ترجمه ایرج اعتصام. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
Al-Juboori, U.A. & Mustafa, F.A. (2014). Assessing the Efficiency of Functional Performance of Shopping Malls in the Kingdom of Bahrain. International Transaction journal of engineering, management, & applied sciences & technologies, 5 (3), 143- 161.
Arnheim, R. (1977). The Dynamic of Architectural Form. University of California Press
Aspinall, P. (1993). Aspects of spatial experience and structure. In Farmer, B., and Louw, H. (eds.), Companion to Contemporary Architecture Thought. London: Rutledge, p.337.
Brown, Frank Bellal, T, (2003), The visibility graph: An approach for the analysis of traditional domestic M’zabite spaces, 4 th International Space Syntax Symposium London.
Brown, Frank Bellal, T, (2003), The visibility graph: An approach for the analysis of traditional domestic M’zabite spaces, 4 th International Space Syntax Symposium London.
Dursun, P., & Saglamer, G. (2003). Spatial analysis of different home environments in the city of Trabzon.Turkey. Proceedings of the 4th International Space Syntax Symposium, London, 54:1-54:18.
Fisher, B . Nasar, JL. (1992). Fear in relation to three site features: Prospect, refuge and escape. Environment and Behavior, 24, 35-62.
Guney, Y. I. (2005). Spatial types in Ankara apartments. A. van Nes (Ed.), Proceedings of the 5th International Space Syntax Symposium,Technology University, Delft, Netherlands.
Hillier, B. (1993). Specifically Architectural Theory: A Partial Account of the Ascent from Building as Cultural Transmission to Architecture as Theoretical Concretion.Harvard Architectural Review, Rizzoli International Publications, Inc., Volume 9
Hillier, B. & Hanson, J. (1984).The social logic of space, Cambridge,Cambridge University
Hillier, B.( 2007). Space is the Machine, Cambridge, Cambridge University Press
Lang, J. T. (1987). Creating architectural theory: The role of the behavioral sciences in environmental design. New York: Van Nostrand Reinhold Company Inc.
Peponis ,J., Zimring, C.,Choi, Y. K. (1990). Finding the building in wayfinding. Environment and Behavior 22: 590-555.Reverson. (2009), Developings patial configuration abilities coupled with the space syntax theory for first year architectural studies. In: Proceedings of the 7th International Space Syntax Symposium, Stockholm, Sweden, 082,1– 10.
Schulz. C. N. (1979). Genius loci: Towards phenomenology of architecture. New York: Rizzoli Steadman, P, Architectural Morphology: An Introduction to the Geometry of Building Plannin,1st Edn, Pion, London, 1983.
Voordtetal. T,Vrielink. D.,Wegen. H. (1997). Comparative floor plan analysis In programming and architectural design .Design Studies ,18 (1),67–88